Καλα Χριστουγεννα !

 

Για να εντοπίσει κανείς τη βαθύτερη σημασία μιας σύνθετης λέξης πρέπει να την «σπάσει» στα συνθετικά της μέρη. Παρακάτω θα αναλύσουμε μία επίκαιρη λέξη που μόνο αισθήματα χαράς κι αισιοδοξίας μπορεί να προκαλέσει.

Η λέξη «Χριστούγεννα» είναι σύνθετη λέξη της δημοτικής και αποτελείται από δύο συνθετικά, «Χριστός» + «γέννα». Τα Χριστούγεννα είναι η ετήσια Χριστιανική εορτή της γέννησης του Χριστού (25 Δεκεμβρίου) και περικλείει το σύνολο των εορτών από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τα Θεοφάνεια. Θεωρείται η λαμπρότερη θρησκευτική γιορτή στην χριστιανική Δύση, σε αντίθεση με την ορθόδοξη Ανατολή που έχει ως λαμπρότερη γιορτή το Πάσχα (Λαμπρή).

Η λέξη  «Χριστός» είναι ρηματικό επίθετο του «χρίω» της αρχαίας ελληνικής που σημαίνει «αλείφω με μύρο ή με αρωματικό έλαιο», αλλά και «αναγορεύω κάποιον σε αξίωμα». Η ετυμολογία της λέξης είναι αμφίβολη: θεωρείται ότι ίσως προέρχεται από το *χρισ-(γ)ω, ή ακόμη από το χραύω=αγγίζω, χαράζω. Το επίθετο «Χριστός», στην ελληνιστική περίοδο αποτελεί μεταφραστικό δάνειο από την αραμαϊκή της Παλαιάς Διαθήκης και αποδίδει το mesῑh ᾱ (mᾱsῑhᾱστα εβραϊκά-Μεσσίας) που έχει την ίδια σημασία, δηλαδή «χρισμένος από το Θεό ως σωτήρας». Το ουσιαστικό «γέννα» είναι παράγωγο του ρήματος «γεννώ» (ρήμα που προέρχεται από το αρχαίο «γίγνομαι») καταγόμενο από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *gena- και απαντάται με πλήθος μορφών και παραγώγων τόσο στην ελληνική, ήδη από την αρχαία εποχή, όσο και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

Η λέξη «Χριστούγεννα»  που στα αγγλικά είναι Christmas προέρχεται από μία παλιά λέξη «Cristes maesse» που μεταφράζεται σε «μάζα του Χριστού». Η συντομογραφία «ΧMAS» έχει ελληνική ρίζα. Οι αγγλόφωνοι λαοί χρησιμοποιούν την συντομογραφία «ΧMas» για τον ολοκληρωμένο αγγλικό όρο των Χριστουγέννων, «Christmas». Ο λόγος που η σύντμηση παίρνει το γράμμα Χ είναι επειδή αντιστοιχεί στο ελληνικό «χ» που είναι γράμμα από το οποίο ξεκινά το όνομα του Ιησού, Χριστός (στα αγγλικά Christ). Το δεύτερο μέρος της λέξης –Mas προέρχεται από την αρχαία αγγλική λέξη Mass που σημαίνει (θεία) Ακολουθία.

 

Η Βυζαντινή υμνογραφία των εορτών των Χριστουγέννων χαρακτηρίζεται όχι μόνο πλούσια και πανηγυρική αλλά έχει και μεγάλη ποιητική αξία. Οι καταβασίες, τα μεγαλυνάρια, τα στιχηρά ιδιόμελα, τα κοντάκια των ύμνων, οι κανόνες εκφράζουν αισθήματα δέους και θάμβους, κατάνυξης και ευλάβειας. Οι μεγάλοι υμνογράφοι στους ύμνους τους συμπυκνώνουν σε απαράμιλλους στίχους όλη τη θεολογία της Εκκλησίας:

Απολυτίκιο Χριστουγέννων

«Ἡ Γέννησίς σου Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν             «Η Γέννησή σου, Χριστέ, Θεέ μας,

ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τό φῶς τό τῆς γνώσεως        ανέτειλε στον κόσμο το φως της                                                                                                                     γνώσεως,

ἐν αυτῇ γάρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες                             διότι μ΄ αυτήν εκείνοι                                                                                                               που λατρεύουντα άστρα

ὑπό ἀστέρος ἐδιδάσκοντο                                                          διδάχτηκαν από αστέρι

Σέ προσκυνεῖν τόν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης                      να προσκυνούν Εσένα,                                                                                                              τον Ήλιο της δικαιοσύνης,

καί Σέ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν            και Σένα να γνωρίζουν, τη σταλμένη                                                                                                            από τα ύψη  ανατολή. 

Κύριε δόξα Σοι.»                                                          Κύριε, δόξα σε Σένα.»

Ο Μέγιστος των Υμνογράφων Ρωμανός ο Μελωδός συνθέτει στιχηρά προεόρτια και τρία κοντάκια για τα Χριστούγεννα μεταξύ των οποίων το πλέον γνωστό:

«Ἡ Παρθένος σήμερον                                                « Ἡ Παρθένος (Μαρία) σήμερα

τόν Ὑπερούσιον τίκτει                                       τόν Ὑπερούσιο/Άκτιστο (Θεό) γεννά

καί ἡ Γῆ τό σπήλαιον                                                             καί ἡ γῆ  και τό σπήλαιο   

τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει                            προσφέρει στόν Ἀπρόσιτο/Απροσπέλαστο.

Ἄγγελοι μετά ποιμένων δοξολογοῦσι                 Οἱ Ἄγγελοι μαζί μέ τούς Βοσκούς

                                                                                                                   δοξολογοῦν

Μάγοι δέ μετά αστέρος ὁδοιποροῦσι                      καί οἱ Μάγοι μαζί μέ τό ἄστρο 

                                                                                                                   έρχονται στο δρόμο,       

Δι’ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθη παιδίον νέον                    ἐπειδή γιά ἐμᾶς γεννήθηκε (σάν) 

                                                                                                                     Παιδί Νέο

ὁ πρό αἰώνων Θεός.»                                        ὁ Θεός που πρίν ἀπό τούς αἰῶνες ἦταν 

                                                                                                             καί εἶναι.»

Ε.ΚΩΣΤΑΒΕΛΗ